بارنامه دریایی چیست؟

صنعت حمل‌ و نقل دریایی و کشتیرانی یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین صنایع در سراسر جهان است که از مزایا و ویژگی‌های بالقوه‌ای برخوردار است. قرن‌هاست که انسان‌ها برای تجارت و حمل کالا از این روش استفاده می‌کنند و بارها نیز مورد حمله دزدان دریایی و طوفان‌های غیرمنتظره قرار گرفته‌اند. با این حال دسترسی به آب‌های آزاد و داشتن کشتی‌های به‌روز و کارآمد، قدرتی‌ست که امروزه همه ملت‌ها به دنبال آن هستند.

حمل‌ونقل دریایی چنان به تجارت بین‌المللی گره خورده است که تجار و بازرگانان نمی‌توانند با اصطلاحات، روش‌ها و انواع این روش حمل آشنا نباشند. بارنامه دریایی نیز یکی از اسناد مهم و کلیدی حمل دریایی است که فروشنده و خریدار و شرکت حمل‌ونقل با آن کار می‌کنند و نقشی اساسی در فرآیند حمل بار دارد.

پس برای آنکه با مفهوم و کارکرد بارنامه دریایی آشنا شوید، با پی اس پی اکسپرس همراه باشید.

بارنامه دریایی یعنی چه؟

اگر تجربه تجارت در سطوح بین‌المللی را داشته باشید، حتما می‌دانید که برای جابه‌جایی کالا از کشور مبدا به کشور مقصد می‌توان از سه روش حمل هوایی، دریایی و زمینی استفاده کرد. هر یک از این روش‌ها شرایط و ویژگی‌های خاص خود را دارند که باید طرفین قرارداد در این باره تصمیم‌گیری کنند. اگر می‌خواهید در این باره بیشتر بدانید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله حمل‌ونقل بین‌المللی چیست را مطالعه کنید.

حال اگر شما به عنوان یک تاجر قصد داشته باشید تا روش حمل دریایی را برای کالای وارداتی یا صادراتی خود برگزینید، باید کاربرد بارنامه دریایی را بشناسید. سندی ارزشمند و مهم که در سطح بین‌المللی به Ocean Bill of Lading و Sea Waybills نیز شناخته می‌شود.

بارنامه دریایی زمانی صادر می‌شود که بار در کشتی بارگیری شده و مشخص است که به مقصد معینی ارسال خواهد شد. در چنین شرایطی پس از دریافت هزینه از مشتری، صاحب کشتی یا شرکت کشتیرانی سندی را به صاحب یا فرستنده کالا ارائه می‌دهد که حاوی تمامی اطلاعات کالا و چگونگی حمل بار است.

بارنامه دریایی کشتیرانی یکی از مدارکی‌ست که هنگام ثبت اظهارنامه گمرکی به کار می‌آید و می‌توان به کمک آن کارهای ترخیص کالا از گمرک را انجام داد. برای آنکه تاجری حرفه‌ای باشید و دانش عمیق‌تری نسبت به تجارت بین‌الملل و تمامی مراحل واردات و صادرات داشته باشید، حتما مقاله مهم‌ترین اصطلاحات گمرکی را مطالعه کنید.

ذکر این نکته ضروری‌ست که بارنامه دریایی را نمی‌توان یک قرارداد حمل کالا به حساب آورد اما می‌توان آن را نوعی توافق‌نامه میان طرفین قرارداد دانست.

علاوه‌براین اگر اطلاعات داخل بارنامه با قرارداد حمل یکسان نباشد و یا اینکه در بارنامه دریایی شرایطی آمده باشد که صاحب یا فرستنده کالا از آن اطلاعی ندارد، وی می‌تواند این شروط را حذف کند و یا حتی بار خود را از شرکت کشتی‌رانی تحویل بگیرد و خواهان بازگشت کالا به مبدا اولیه باشد.

به صورت کلی بارنامه دریایی علاوه‌برآنکه تمامی ویژگی‌های کالا و شرایط حمل‌ونقل آن را داراست، به عنوان سندی قابل معامله و قابل انتقال شناخته می‌شود که می‌توان آن را چندین بار ظهرنویسی کرد و به مالکیت اشخاص مختلف درآورد.

انواع بارنامه دریایی

بارنامه دریایی نیز براساس شرایط و شیوه حمل توسط کشتی‌های باری، دارای انواع مختلفی است که هر تاجر و شرکتی باید با آن آشنا باشد. پس در ادامه با پی اس پی همراه باشید.

1) بارنامه مستقیم یا Direct B/L:

اگر هنگام جابه‌جایی بار از بندر مبدا به بندر مقصد، وسیله حمل کالا ثابت بماند و تنها یک کشتی مشخص به صورت مستقیم به اسکله تعیین شده برود، بارنامه آن به صورت مستقیم صادر خواهد شد.

2) بارنامه چارتر یا Charter Party B/L:

اگر طرفین قرارداد تصمیم بگیرند که بار از طریق کشتی اجاره‌ای و به صورت دربست و کامل جابه‌جا شود، بارنامه چارتر برای آن نوشته می‌شود. در چنین شرایطی کلیه ظرفیت کشتی برای یک مشتری خواهد بود و هیچ محموله متفرقه‌ای حمل نمی‌شود. ذکر این نکته ضروری‌ست که بارنامه چارتر سند مالکیت کالا نیز محسوب می‌شود و به نوع قرارداد آن نیز چارتر پارتی (Charter Party) می‌گویند.

3) بارنامه سراسری یا B/L Through:

برخلاف بارنامه مستقیم، بارنامه سراسری شرایط دیگری دارد. اگر کالا با چندین کشتی و وسیله نقلیه جابه‌جا شود، در چنین شرایطی بارنامه سراسری صادر می‌شود و به نوعی دست فورواردر باز است. تنها شرطی که برای این شیوه حمل درنظر گرفته شده، آن است که اولین وسیله حمل باید کشتی باشد.

4) بارنامه سرویس‌های منظم دریایی یا Liner B/L:

بعضی از کشتی‌ها هستند که قوانین و شرایط مخصوص به خود را دارند و شیوه کاری آن‌ها با دیگر کشتی‌ها متفاوت است. اگر انتخاب شما برای حمل کالا این کشتی‌ها باشد، باید هزینه بیشتری بپردازید و بارنامه متفاوتی نیز دریافت کنید.

5) بارنامه حمل مرکب فیاتا یا F.B.L:

در این بارنامه شرکت کشتیرانی یا شرکت حمل‌ونقل وظیفه دارد تا کالا را گمرک مقصد برساند و مسئولیت تمامی خدمه کشتی را نیز برعهده دارد. درواقع این نوع بارنامه به عنوان سندی معامله‌ای شناخته می‌شود که اتاق بازرگانی بین‌المللی آن را تایید کرده است.

6) بارنامه غیر مخدوش یا Bill Of Lading Clean:

نام دیگر این بارنامه، بارنامه تمیز است و به شرایطی اطلاق می‌شود که بندی مبنی بر سالم بودن یا نبودن کالا در سند وجود ندارد. به همین خاطر زمانیکه شرکت حمل‌ونقل بار را تحویل می‌دهد، اشاره‌ای به این موضوع نمی‌کند.

7) بارنامه دریایی مخدوش یا Claused Bill of Lading:

این بارنامه کاملا متضاد با بارنامه غیرمخدوش است و زمانی که به صورت مستقیم به عیب داشتن یا نداشتن کالا اشاره کرده باشد، بارنامه مخدوش محسوب می‌شود.

گفتنی‌ست تمامی بانک‌ها و نهادهای حقوقی این نوع بارنامه را قبول دارند و بهتر است برای جلوگیری از مشکلات قانونی این بند در تمامی بارنامه‌ها نوشته شود.

8) بارنامه ترانسشیپ یا Transshipment Bill of Lading:

این بارنامه شباهت بسیار زیادی به بارنامه مستقیم دارد و باید محموله تجاری تنها از راه دریایی و توسط یک کشتی معین جابه‌جا شود. تنها تفاوتی که بارنامه ترانسشیپ دارد، این است که باید همه نقاطی که کشتی توقف کرده، در آن ثبت شود.

9) بارنامه بیات یا Stale Bl:

بارنامه بیات که به بارنامه قدیمی و کهنه نیز شهرت دارد، زمانی رخ می‌دهد که مدت زمانی از حرکت کشتی به سمت مقصد گذشته باشد و از حد قانونی عبور کرده باشد. در چنین شرایطی سند از نظر اعتبار منقضی شده و ارائه آن به بانک فایده‌ای ندارد.

اصطلاحات بارنامه دریایی

برای آنکه با بارنامه دریایی بیشتر آشنا شوید و هنگام مواجهه با آن هیچ ابهامی برایتان وجود نداشته باشد، بهتر است با اصطلاحات این سند حمل‌ونقل آشنا شوید.

1) دیسپاچ (Dispatch):

اگر مسئول حمل‌ونقل محموله تجاری (فورواردر) که معمولا شرکت‌های حمل هستند، بتواند زودتر از زمان تعیین شده بار را به مقصد برسانند، مشمول پاداش می‌شود. البته باید این نکته در قرارداد ثبت شده باشد و طرفین معامله از آن اطلاع و رضایت داشته باشد.

2) دموراژ (Demmurage):

ممکن است گاهی در فرآیند بارگیری کالا در بندر، زمان زیادی تلف شود و کشتی زیادی معطل بماند. به همین خاطر طرفین قرارداد می‌توانند در بارنامه بنویسند که درصورت دموراژ، صاحب کالا باید به شرکت‌های فورواردی حسارت بدهد. البته بهتر است چنین بندی در بارنامه ثبت نشود تا کسی نتواند سواستفاده بکند.

3) ظرفیت ناخالص کشتی (GRT):

وقتی در بارنامه دریایی با این اصطلاح روبه‌رو می‌شوید، به این معناست که دارد به تمام ظرفیت داخلی کشتی اشاره می‌کند. فضاهایی همچون عرشه، کابین مسافران و خدمه، موتورخانه، انبار و …

4) ظرفیت بارگیری (DWT):

هر کشتی براساس اندازه و قدرتی که دارد، می‌تواند به صورت محدود و براساس واحد تن (tonne) بارگیری کند و براساس ظرفیتش به آب‌های آزاد سفر کند. به‌علاوه هیچ شرکتی و نهادی نیز اجازه ندارد تا بیش از ظرفیت کشتی بارگیری کند. اگر این اتفاق رخ دهد، قطعا جریمه‌ای برای افراد و شرکت‌های خاطی لحاظ خواهد شد.

5) فاس یا تحویل کنار کشتی (FAS):

وقتی فورواردر از فروشنده یا صاحب کالا، بار را در کنار کشتی تحویل می‌گیرد، به این عملیات فاس می‌گویند. درواقع پس از این اتفاق همه‌ی مسئولیت‌ها با فورواردر می‌شود.

6) فوب یا تحویل روی عرشه کشتی (FOB):

این اصطلاح به شرایطی اطلاق می‌شود که بار در مبدا مشخص شده و بر روی عرشه کشتی بارگیری می‌شود و پس از آن است که تمامی وظایف و مسئولیت‌ها از دوش صاحب یا فروشنده کالا برداشته می‌شود. درواقع طرفین قرارداد باید دقت کنند که تمامی این موارد باید در بارنامه دریایی ثبت شود تا فورواردر از وضعیت باخبر باشد و هیچکس ضرر مالی نبیند.

مندرجات بارنامه دریایی

زمانیکه شرکت حمل‌ونقل دریایی یا نماینده آن بارنامه دریایی را صادر می‌کند، تمامی مشخصات بار و فرستنده آن در این سند ثبت می‌شود. به‌علاوه امضای خط کشتیرانی یا ناخدای کشتی پای بارنامه می‌خورد. البته برای محموله‌های یک کشتی بارنامه‌های مختلفی تهیه می‌شود که ناخدا اجازه ندارد تمامی آن‌ها را امضا کند.

گفتنی‌ست که از بارنامه دریایی برای ترخیص کالا از گمرک استفاده می‌شود و باید در حفظ و نگهداری آن کوشید. پس برای آنکه با مشخصات و مندرجات بارنامه دریایی آشنا شوید، با ما همراه باشید.

• مشخصات هویتی فرستنده یا صاحب کالا
• مشخصات هویتی گیرنده کالا
• نام بندر بارگیری
• نام بندر تخلیه کالا
• مشخصات کشتی حامل و شماره سفر
• کد تعرفه گمرکی یا HS Code
• شرح چیستی محموله
• وزن و حجم کالا
• تعداد کالا
• شیوه پرداخت کرایه حمل‌ونقل
• تاریخ بارنامه دریایی
• مشخصات کامل کانتینر
• مقصد نهایی تحویل بار
• شرایط توافق شده میان خریدار و فروشنده

فورواردر حمل و نقل کیست؟

در جریان حمل کالا از طریق کشتی‌های باربری، فرد یا شرکتی وجود دارد که مسئولیت انجام این پروسه را برعهده دارد. در تجارت بین‌‌الملل به این سمت شغلی فورواردر (forwarder’s bill of lading) می‌گویند و در زبان فارسی، به متصدی یا نماینده حمل‌ونقل نیز شهرت دارد.

فورواردر برای آنکه بتواند بار را از کشور مقصد به کشور مبدا منتقل کند و تمامی مراحل قانونی را طی نماید، باید قوانین و مقررات صادرات و واردات کالا در سطوح بین‌المللی را بداند تا بتواند به وظایف خود عمل کند. وظایفی که نقشی تعیین‌کننده در جریان حمل‌ونقل محموله دارد. برای آشنایی بیشتر با این مسئولیت‌ها حتما به مقاله تفاوت فورواردر و کریر سری بزنید. با این حال به صورت خلاصه و تیتروار به وظایف این شغل و نقش مهم آن در حمل‌ونقل دریایی می‌پردازیم:

1) گرفتن اطلاعات جامع و کامل از مشتری
2) انعقاد قرارداد حمل‌ونقل
3) کنترل بر فرآیند حمل‌ونقل
4) انجام تشریفات گمرکی
5) دریافت بارنامه دریایی
6) تحویل کالا به گمرک مقصد
7) دریافت صورت جلسه حمل‌ونقل از کریر
8) تسویه حساب مالی
9) گزارش کار به صاحب محموله
10) اخذ مجوزهای مربوطه

کلام پایانی

بارنامه دریایی یکی از اسناد مهم در حمل‌ونقل دریایی است که طرفین قرارداد باید برای تنظیم بند بند آن توجه لازم را نشان دهند تا در ادامه کار به مشکلی برنخورند.

هر تاجر و بازرگانی که بخواهد در سطوح بین‌المللی به تجارت بپردازد باید با قوانین و مدارک مهم آن آشنا باشد. به همین خاطر اگر شما هم قصد واردات و صادرات کالا را دارید و انتخابتان استفاده از کشتی‌های باربری است، حتما این مقاله را به دقت مطالعه کنید و اگر پرسشی در خصوص انواع بارنامه و حمل‌ونقل بین‌المللی داشتید، حتما برای ما کامنت بگذارید.

پی اس پی اکسپرس به عنوان یک شرکت حمل‌ونقل هوایی سال‌هاست که در حوزه پست سریع بین‌المللی فعالیت می‌کند. پس شما می‌توانید با خیالی راحت به ما اعتماد کنید و اگر شک دارید که محموله شما باید به صورت حمل هوایی منتقل شود یا به صورت حمل دریایی، حتما از مشاوران ما کمک بگیرید.