آشنایی با انواع بارنامه در حمل و نقل بین المللی

در تجارت بین‌الملل، حمل‌ونقل کالا از یک نقطه جهان به نقطه دیگر، امری حیاتی است. یکی از اسناد کلیدی در این فرآیند، بارنامه است. بارنامه نه تنها گواهی بر تحویل کالا به شرکت حمل‌ونقل است، بلکه به عنوان یک قرارداد حمل و نقل، حقوق و تعهدات طرفین معامله را مشخص می‌کند. انواع بارنامه متفاوت است و با توجه به روش حمل و نقل مورد استفاده قرار می‌گیرند.

با توجه به اهمیت بارنامه در حمل و نقل بین المللی در این مطلب پست بین المللی پی اس پی قصد داریم به طور کامل با بارنامه و انواع آن آشنا شویم، با ما تا پایان مطلب همراه باشید.

بارنامه چیست؟

اگر بخواهیم به زبانی ساده بارنامه را توضیح دهیم، باید به رابطه تجاری میان فروشنده و خریدار توجه کنیم. زمانیکه خرید و فروشی رخ می‌دهد، فروشنده یا شرکت حمل‌ونقل باید سندی را به طرف مقابل خود بدهد که نشان از انتقال مالکیت کالا دارد. درواقع بارنامه‌ها اسناد و اوراق معتبری هستند که هنگام جابه‌جایی محموله‌ها تحویل داده می‌شوند و ممکن است به سه شکل بارنامه هوایی، دریایی و زمینی صادر شوند. گفتنی‌ست بارنامه به زبان انگلیسی Bill of lading نام دارد که مخفف آن B/L است و گاهی به این شکل نیز نوشته می‌شود.

از بارنامه برای انواع حمل و نقل دریایی، هوایی، زمینی و ریلی استفاده می‌شود. در صورتی که بارنامه صادر شده و شرکت حمل و نقل بین المللی ادعایی را بر خلاف آنچه در آن ذکر شده، داشته باشد به هیچ عنوان ادعا پذیرفته نخواهد شد. 

همچنین این سند تمام جنبه‌های قانونی حمل و نقل بین المللی را مدیریت می‌کند و به عنوان سند انتقال در شرایطی که نیاز باشد مالکیت کالا به دیگری انتقال یابد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انواع بارنامه 

انواع بارنامه‌ها در حمل و نقل بین المللی به شرح ذیل است:

• بارنامه دریایی (Ocean/Marine Bill Of Lading): این برنامه برای حمل با کشتی صادر می‌شود
• بارنامه هوایی(Airway Bill): از این بارنامه برای حمل با هواپیما استفاده می‌شود. 
• بارنامه راه آهن (Railway Bill): از این بارنامه برای حمل با قطار استفاده می‌شود. 
• بارنامه کامیون (CMR/TRUCK Way Bill): این بارنامه برای حمل با کامیون صادر می‌شود.
• بارنامه سراسری (Through Bill Of Lading): از بارنامه برای حمل با کامیون، قطار، کشتی صادر می‌شود. 
• بارنامه فیاتا برای حمل مرکب (Combined Transport Bill Of Lading) 

مندرجات بارنامه

در یک بارنامه موارد گوناگونی ذکر می‌شود. برخی از عناصر اساسی که باید در بارنامه ذکر شود عبارتند از:

• نام شرکت حمل و نقل بین المللی
• نام شرکت کشتیرانی
• سفارش
• شرح کالا
• وزن خالص/ ناخالص
• وزن و حجم کل کالا
• نام و آدرس کامل فرستنده و گیرنده 
• تاریخ حرکت (شرکت حمل و نقل بین المللی)
• تعداد واحدهای حمل و نقل
• وزن واقعی: اگر واحدهای بارگیری چندگانه وجود داشته باشد، وزن هر مورد باید مشخص شود.
• نوع بسته بندی کارتن، پالت و درام
• توضیحات کالای ارسال شده شامل مواد ساخت و تشکیل دهنده
• کدهای رهگیری ویژه مورد استفاده بین شرکت‌ها برای ردیابی سفارشات 
• دستورالعمل ویژه برای حامل 

توجه داشته باشید اگر محموله شامل مواد خطرناک باشد (هنگام حمل مواد خطرناک قوانین و مقررات خاصی اعمال می‌شود) مقدار، مشخصات و گواهی‌ها نیز بایستی ذکر شود. حال در ادامه مطلب به صورت تخصصی با بخش‌های گوناگون بارنامه آشنا می‌شویم. 

فرستنده در بارنامه چه کسی است؟

فرستنده شخصی است که بار را ارسال می‌کند. ممکن است مالک یا سازنده اصلی کالا باشد، اما ممکن است به عنوان معامله‌گر یا شرکت حمل و نقل بین المللی باشد. این موضوع به نوع بارنامه وابسته است.

گیرنده در بارنامه چه کسی است؟

این نهاد کلیدی در زنجیره حمل و نقل بین المللی است. این فیلد نشان دهنده نام و آدرس شخص یا شرکت قانونی مجاز برای دریافت کالا تحت پوشش قوانین و مقررات است.

ممکن است صاحب یا گیرنده، شرکت حمل و نقل بین المللی باشد، اما ممکن است صاحب اصلی کالا، شخص یا شرکت دیگری باشد. 

آدرس اطلاع رسانی: این نام و آدرس اطلاعات شخصی است که باید از رسیدن محموله مطلع شود. بسته به قوانین و مقرراتی است که صادر می‌شود، می‌تواند خریدار یا گیرنده واقعی کالا، نماینده یا معامله‌گر باشد. به طور کلی اطلاع از ورود کالا به این شخص اطلاع داده می‌شود.

شماره بارنامه چیست؟

شماره منحصر به فرد ارائه شده برای حمل و نقل بین المللی تحت پوشش یک لایحه خاص است. این شماره توسط خطوط حمل و نقل بین المللی تعیین شده است و باید نزد مشتری قرار گیرد.

شماره‌های ارجاع در بارنامه

این فضا را می‌توان برای به روز رسانی شماره‌های مرجع خاصی از مشتریان یا شرکت حمل و نقل بین المللی برای ردیابی کالا استفاده کرد.

محل دریافت در بارنامه

قسمتی است که کالا توسط فرستنده یا نماینده خود به حامل (شرکت حمل و نقل بین المللی) یا نماینده آن تحویل داده می‌شود.

این موضوع از نظر قرارداد حمل و نقل بین المللی بسیار مهم است. زمانی که این ناحیه پر شود، تصور می‌شود که حامل این کالا را از محل مشخص شده به بندر بارگیری دریافت کرده و در صورت وقوع حوادث، خسارت به کانتینر و یا کالا بین محل دریافت و بندر بارگیری، مسئولیت‌ها را به عهده خواهد داشت.

بندر بارگیری در بارنامه

محلی است که کانتینر یا کالا توسط شرکت حمل و نقل بین المللی در بندر بارگیری می‌شود.

کشتی حمل‌کننده در بارنامه

نام کشتی است که کانتینر یا کالا را از بندر بارگیری (مبدا اصلی) به بندر تخلیه (مقصد) حمل می‌کند.

بندر تخلیه (مقصد) در بارنامه

محلی است که کانتینر یا کالا توسط شرکت حمل و نقل بین المللی در مبدا مشخص شده تخلیه می‌شود.

محل بارگیری (مبدا) در بارنامه

این مقصد نهایی کانتینر یا کالا است. اگر این قسمت کامل باشد به این معنی است که حامل قصد دارد کانتینر و یا کالا را از بندر تخلیه به محل تحویل منتقل کند.

اگر محل تحویل در لایحه مشخص شده باشد، حامل به طور کلی اجازه نمی‌دهد مشتری (بازرگان) تحویل کانتینر یا کالا را در بندر تخلیه و انتقال آن به محل تحویل را دریافت کند. کانتینر یا کالا را به محل تحویل می‌رساند، حامل همچنان می‌تواند مسئول باشد.

علامت‌ها و شماره‌ها در بارنامه چیست؟

علامت‌ها و اعداد اطلاعات مهم در حمل و نقل بین المللی هستند. حمل‌کننده بسته‌ها را با برخی از علامت‌های شناخته شده در حمل و نقل بین المللی نشانه گذاری می‌کند، به طوری که گیرنده در تشخیص آن راحت باشد. علائم و اعداد می‌تواند هر یک از مشخصات زیر را داشته باشد:

• نام و آدرس گیرنده
• شماره سفارش خرید
• شماره بسته از 1 تا 32 برای شناسایی آسان در حمل و نقل بین المللی
• مارک‌ها و اعداد نقش بسیار مهمی را در حمل بار و یا حمل LCL دارند. بسته‌ها را به گونه‌ای علامت گذاری می‌کنند تا شناسایی آنها آسان باشد، در یک دسته بار، بسته‌های زیادی وجود دارد که متعلق به بسیاری از حمل کننده‌ها است.
• شرح بسته‌ها و کالاها در بارنامه
• برای توصیف دقیق کالا است که کالا در کانتینر یا LCL بارگیری می‌شود. به طور کلی اطلاعات دیگری مانند تعداد بسته‌ها، شرایط حمل و نقل بین المللی و کد HS نیز در این بخش ذکر می‌شود.

وزن ناخالص در بارنامه

وزن کالا با احتساب بسته بندی است. به طور کلی از مجموع وزن کالا و وزن بسته بندی استفاده می‌شود.

لطفا توجه داشته باشید که در اغلب موارد، تامین‌کننده وزن کالا را اعلام می‌کند. اگر وزن اعلام شده با وزن حقیقی مغایرت داشته باشد، مقامات گمرکی می‌توانند کالا را ضبط کنند.

بارنامه هوایی (AWB) یکی از انواع بارنامه

همانطور که از نام آن پیداست، اگر به روش حمل و نقل هوایی بین المللی و هواپیماها بار خود را ارسال کنید این بارنامه توسط شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی صادر می‌شود که شامل تمامی مشخصات کالاست. گفتنی‌ست در سرتاسر دنیا این سند را به نام‌های Airway Bill، Air Consignment Note یا Freight Note می‌شناسند.

بارنامه هوایی در 12 نسخه صادر می‌شود که سه نسخه آن اهمیت بالایی داشته و سایر نسخه‌ها توسط شرکت‌های هواپیمایی استفاده می‌شود. 

از این سه نسخه، نسخه اصلی اول برای شرکت حمل‌کننده یا صادر‌کننده صادر می‌شود. نسخه اصلی دوم برای گیرنده کالا و نسخه سوم نیز برای فرستنده کالا صادر می‌گردد. 

بارنامه هوایی دارای اهمیت بسیار بالایی است، از جمله این موارد عبارتند از:

•  صورتحساب کرایه حمل محسوب می‌شود.
• رسید کالا برای حمل و نقل است.
• مشخص‌کننده قرارداد حمل به شمار می‌رود.
• راهنمایی برای مسئولان حمل در رابطه با چگونگی حمل کالا و مراقبت از آن در زمان ارسال و تحویل است.

بارنامه دریایی چیست؟ 

اگر حمل بار به شکل حمل و نقل دریایی و به وسیله کشتی‌ صورت بگیرد و شرکت‌های کشتی‌رانی در این روند دخیل باشند، بارنامه دریایی برای کالا صادر می‌شود. این سند برخلاف بارنامه حمل‌ونقل هوایی، قابل معامله است و سند مالکیت به حساب می‌آید. گفتنی‌ست بارنامه دریایی براساس موقعیت جغرافیایی و تعداد وسیله‌های حمل به دو بخش مستقیم و مرکب تقسیم می‌شوند.

بارنامه‌های دریایی انواع گوناگونی دارند، که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم:

بارنامه دریایی مستقیم

این بارنامه به معنی این است که وسیله حمل از مبدا تا مقصد تغییر نکند. در برخی از مواقع به هنگام حمل و نقل، وسیله حمل تغییر می‌کند که با امضای این سند این اتفاق دیگر نخواهد افتاد.

بارنامه دریایی سراسری: بارنامه دریایی سراسری نقطه مقابل بارنامه مستقیم است. بر این اساس شرکت حمل‌کننده می‌تواند در صورت نیاز وسیله حمل را تغییر دهد اما وسیله حمل اولیه بایستی کشتی باشد. 

بارنامه دریایی چارتر

ین بارنامه نشان می‌دهد که حمل محموله از طریق کشتی اجاره‌ای و دربست صورت می‌گیرد و تمام ظرفیت کشتی در اختیار یک مشتری است و کالای متفرقه دیگری در آن قرار نمی‌گیرد.

بارنامه سرویس‌های منظم دریایی

از این بارنامه زمانی استفاده می‌شود که محموله توسط کشتی‌هایی که برنامه حرکتی مشخص و قوانین مخصوص به خود را دارند، ارسال شود. 

بارنامه دریایی حمل مرکب فیاتا

این بارنامه جهت مشخص نمودن خدمه و عاملین شرکت حمل و نقل استفاده می‌شود، این سند جز سندهای معامله‌ای بوده و توسط اتاق بازرگانی بین المللی مورد تایید است. در این بارنامه ذکر شده است که شرکت حمل‌کننده مسئولیت تحویل کالا و تمام خدمه کشتی را دارد.

بارنامه ریلی یا راه آهن چیست؟

بارنامه ریلی یکی از دیگر انواع بارنامه بوده و سندی است که توسط شرکت‌های راه آهن در زمان بارگیری، صادر می‌شود. شرکت راه آهن از طریق این سند، اعلام می‌کند که کالای مندرج در بارنامه را از مشتری تحویل گرفته است و متعهد به تحویل سالم و صحیح آن است. این بارنامه غیر قابل انتقال بوده و نمی‌توان از طریق پشت نویسی به شخص دیگری انتقال داد. 

در این بارنامه اطلاعات گوناگونی از قبیل: نام و آدرس فرستنده و گیرنده کالا، نام ایستگاه مبدا و مقصد، نوع کالا، وزن، شماره واگن و غیره ذکر می‌گردد.

کارکرد بارنامه (B/L)

بارنامه سندی بسیار مهم در تجارت بین‌المللی است که اطلاعات دقیقی از کالاهای حمل شده را در خود جای می‌دهد. این سند به عنوان یک قرارداد، رسید و سند مالکیت عمل می‌کند و در واقع شناسنامه‌ای برای کالا محسوب می‌شود. بارنامه به عنوان یک سند کلیدی در کشتیرانی و حمل و نقل چندین کاربرد دارد. از جمله:

• نشان دهنده قرارداد حمل است (Evidence of contract of carriage)
• رسید کالا است (The receipt of goods)
• سند مالکیت کالا است (Document of title to the goods)

فعالیت کریری (Carrier): انتقال کالا از مبدأ به مقصد

کریر یا حمل‌کننده به شرکتی گفته می‌شود که مسئولیت مستقیم جابجایی کالا از یک نقطه (مبدأ) به نقطه دیگر (مقصد) را بر عهده دارد. به عبارت ساده‌تر، کریر، شرکتی است که کالا را از فرستنده تحویل گرفته و طبق توافقات انجام شده، آن را به دست گیرنده می‌رساند.

وظایف اصلی یک کریر

• عقد قرارداد حمل: کریر با فرستنده یا فورواردر قراردادی منعقد می‌کند که در آن جزئیات حمل کالا مانند نوع کالا، مقدار، مبدا، مقصد، مدت زمان حمل و هزینه‌ها مشخص می‌شود.
• تهیه اسناد حمل: کریر موظف است اسناد لازم برای حمل کالا مانند بارنامه، بیمه‌نامه، مجوزهای گمرکی و سایر مدارک مورد نیاز را تهیه کند.
• بارگیری و تخلیه کالا: کریر مسئولیت بارگیری ایمن کالا در وسیله نقلیه و تخلیه آن در مقصد را بر عهده دارد.
• رعایت قوانین و مقررات: کریر باید تمامی قوانین و مقررات مربوط به حمل و نقل کالا، از جمله قوانین گمرکی و حمل و نقل بین‌المللی را رعایت کند.
• تحویل کالا به گیرنده: کریر موظف است کالا را در زمان مقرر و در شرایط مناسب به گیرنده تحویل دهد.

انواع کریر

کریرها را می‌توان بر اساس نوع وسیله نقلیه مورد استفاده، نوع کالا و مسافت حمل طبقه‌بندی کرد. برخی از انواع کریرها عبارتند از:

• کریرهای جاده‌ای: از کامیون‌ها برای حمل کالا در مسافت‌های کوتاه و متوسط استفاده می‌کنند.
• کریرهای دریایی: از کشتی‌ها برای حمل کالا در مسافت‌های طولانی بین‌المللی استفاده می‌کنند.
• کریرهای هوایی: از هواپیما برای حمل کالاهای فوری و با ارزش استفاده می‌کنند.
• کریرهای ریلی: از قطار برای حمل کالاهای سنگین و حجیم در مسافت‌های طولانی استفاده می‌کنند.

تفاوت کریر با فورواردر

• کریر: مسئولیت فیزیکی حمل کالا را بر عهده دارد.
• فورواردر: یک واسطه بین فرستنده و کریر است و مسئولیت هماهنگی و برنامه‌ریزی حمل را بر عهده دارد.

بارنامه حمل با کامیون (CMR/TRUCK Way Bill) از دیگر انواع بارنامه

اگر بخواهید بار خود را از طریق حمل و نقل بین المللی زمینی و کامیون‌ها ارسال کنید، بارنامه زمینی صادر می‌شود و در آن اطلاعاتی نظیر هویت و آدرس حمل‌کننده، گیرنده، فرستنده، نوع بار، وزن محموله و هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل ثبت می‌شود.

این سند غیر قابل تعویض بوده و در آن مسئولیت‌های متصدی حمل و نقل جاده‌ای ذکر می‌شود.

مشخصات کامل کالا، اطلاعات مالی، هزینه بار، تاریخ حمل و صدور بارنامه، نام شرکت حمل‌کننده، وزن کالا، نام و آدرس فرستنده و گیرنده و غیره برخی از مشخصاتی است که در این بارنامه ذکر می‌شود.

هنگام حمل و نقل بین المللی به صورت جاده‌ای، ممکن است بار از چند کشور عبور کند. در این صورت در هر کشور قبل از ورود حمل بار داخل کامیون بررسی می‌شود. در صورتی که این کار در تمام کشورهای عبوری صورت گیرد، به شدت وقت گیر است بنابراین برای صرفه جویی در زمان از دفترچه‌های کارنه یا همان کارنه تیر استفاده می‌شود. 

کلام آخر

در این مقاله تلاش کردیم تا توضیحاتی درباره بارنامه یکی از مهم‌ترین اسناد حمل ارائه دهیم و شما را با انواع بارنامه در حمل‌ونقل بین‌المللی آشنا نمودیم. اگر سوالی در این زمینه دارید که در این مقاله به آن پاسخ داده نشده است، می‌توانید در انتهای این مطلب مطرح کنید. همچنین در صورتی که نکته‌ای در این زمینه دارید خوشحال می‌شویم از طریق بخش نظرات این مطلب با ما در میان بگذارید.

اگر قصد استعلام قیمت و یا دریافت مشاوره رایگان حمل و ترخیص دارید از طریق تماس با شماره 02142281 یا اپلیکیشن PSP با ما در ارتباط باشید.

سوالات متداول