تاریخچه گمرک

گمرک یکی از سازمان‌های مهم دولتی در تمامی کشورهاست که مسئولیت اجرا و اعمال قوانین مربوط به صادرات، واردات، ترخیص کالا از گمرک، حقوق و عوارض گمرکی، ترانزیت و غیره را بر عهده دارد. با توجه به نقش مهم این سازمان در تجارت در این مطلب قصد داریم به طور کامل با گمرک و وظایف آن آشنا شویم، تا پایان مطلب با پست بین المللی پی اس پی همراه باشید.

تعریف گمرک

گمرک یا همان Customs سازمانی دولتی است که در تمامی کشورها وظیفه نظارت بر ورود و خروج کالاها را برعهده دارد.  در ایران نیز مسئولیت اجرای قوانین و مقررات مربوط به واردات، ترانزیت و صادرات کالاها بر عهده این سازمان است. در حوزه واردات این سازمان وظیفه دارد کلیه کالاهایی که از دیگر کشورها به ایران ارسال می‌شوند را باتوجه‌به قوانین تجارت و استاندارهای واردات بررسی کند و در صورت تأیید مجوز ترخیص کالا از گمرک را صادر نماید. در بخش صادرات نیز این سازمان وظیفه دارد مجوزهای لازم و اسناد و مدارک کالا برای صادرات را بررسی نماید و اجازه خروج کالا از کشور را صادر نماید.

به‌طورکلی این سازمان نقش مهمی در تجارت بین‌المللی داشته و علاوه بر اینکه بر ورود و خروج کالاها از کشور نظارت دارد، نقش مهمی در مبارزه با قاچاق کالا ایفا می‌کند.

تاریخچه گمرک در ایران

باتوجه‌به شواهد تاريخی كه دلالت بر تمدن قوم ماد و حكومت آن بر سرزمين ايران دارد، می‌توان ادعا كرد كه مقررات گمرك به شكلی در آن زمان وجود داشته است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که قوانین گمرکی در زمان سلسله هخامنشی نیز در سرزمين وسيع ايران وجود داشته است.

در زمان اشکانیان (سده سوم قبل از میلاد) نیز قوانین گمرکی در ایران وجود داشته و آنچه وارد کشور می‌شد (مانند ابریشم چین، ادویه هندوستان و کالاهای رومی)، در دفاتر مخصوصی ثبت و از صاحبان آنها حقوق معینی دریافت می‌گردید.

از زمان صفویه به بعد از کالاهای وارد شده به کشور حقوق و عوارضی تحت عنوان فرضه گرفته می‌شد. در آن زمان عوارض گمرکی باتوجه‌به کیفیت و بهای کالای وارد شده تعیین می‌شده است.

از آن جا که در زمان دولت توانایی نظارت بر دریافت حقوق گمرکی را نداشت از زمان شاه سلیمان تا ورود رایزنان بلژیکی به کشور به مدت دو قرن گمرک اجاره داده شد.

در سال 1277 هجری شمسی، بر اساس عهدنامه ترکمنچای اجاره این سازمان لغو شد. در این عهدنامه ذکر شده بود، که از کالاهای وارده از روسیه فقط پنج درصد بها به عنوان حقوق گمرکی اخذ شود. در آن زمان بدون معامله با دولت ایران، حقوق گمرکی به طور یکنواخت بر اساس پنج درصد استوار گردید.

در زمان مظفرالدین‌شاه و صدارت امین‌الدوله، دولت ایران مستشاران بلژیکی را استخدام نمود.

در سال ۱۲۸۲ اولین تعرفه گمرکی ایران به‌وسیله بر اساس وزن و ارزش کالا، تنظیم شد و ده سال پس از اجرای آن، درآمدهای گمرکی کشور از ده میلیون ریال به ۴۷ میلیون ریال ترقی کرد.

در سال ۱۲۹۹ ه‍.ش تعرفه دیگری بر اساس وزن و تعداد وضع گردید.

در دوران مشروطه، از رئیس هیئت مستشاران بلژیکی عنوان وزارت سلب گردید و وزارت دارایی وظیفه اداره کل گمرک را بر عهده گرفت.

نخستین قانون تعرفه گمرکی ایران در سال 1307 و پس از الغای کاپیتولاسیون و بر اساس حداقل و حداکثر حقوق گمرکی تصویب شد.

در سال‌های ۱۳۱۵ و ۱۳۲۰ و ۱۳۲۹ و ۱۳۳۲ هجری شمسی چندین بار در قانون تعرفه گمرکی ایران تجدیدنظر شد.

سرانجام در تیر 1337 قانون تعرفه گمرکی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

در سال 1390 قانون امور گمرکی بازبینی شد و در دی ماه همین سال متن قانون امور گمرکی جدید جهت اجرا ابلاغ شد.

وظایف و اختیارات گمرک

گمرک وظایف و اختیارات گسترده‌ای دارد که در این بخش با اختیارات این سازمان آشنا می‌شویم.

• سیاست‌های دولت را در زمینه واردات و صادرات همچنین عبور کالا از مرز اعمال می‌نماید.
• حقوق گمرکی و سایر وجوه قابل‌وصول را شناسایی و وصول می‌نماید.
• تشریفات قانونی مربوط به ترخیص کالا را انجام داده و کالا را به صاحب آن تحویل می‌دهد.
• بر امور مربوط به عبور کالا از مرز نظارت و کنترل می‌نماید.
• قوانین و مقررات مربوط به بازارچه‌های مرزی، مرزنشینان و پیله‌وران را اجرا می‌کند.
• قوانین و مقررات این سازمان از قبیل هر گونه معافیت و ممنوعیت، صادرات و واردات موقت و قطعی و غیره  اعمال می‌نماید.
• قوانین و مقررات مربوط به قاچاق کالا، کالاهای ضبط شده و متروکه را اجرا می‌کند.
• زیرساخت‌های لازم برای اجرا و استقرار سامانه‌های نوین را پیش‌بینی و فراهم می‌نماید.
• آمار میزان واردات و صادرات کالا را جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل و منتشر می‌کند.
• کارکنان این سازمان را آموزش داده و بر اعمال و رفتار آنها نظارت دارد.
• موانع نظام گمرکی را شناسایی کرده و برای رفع آنها برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام می‌دهد.
• ارتباطات بین‌المللی را گسترش داده و در این راستا تفاهم‌نامه و موافقت‌نامه‌های گمرکی انعقاد می‌نماید.
• از واحدهای اجرایی گمرکی بازرسی می‌نماید.
• فرایندهای گمركی را باهدف توسعه گردشگری تسهیل می‌نماید.
• به اختلافات ناشی از اجرای قوانین گمرکی میان این سازمان و صاحب کالا رسیدگی می‌نماید.
• جهت آسان‌تر کردن امور تجارت و صادرات تمهیدات لازم را اتخاذ می‌نماید.
• قوانین و مقررات و سیاست‌های کلی قانون اساسی دررابطه‌با امور گمرکی را رعایت می‌نماید.

ساختار تشکیلاتی گمرک در ایران

در ایران این سازمان از یک ستاد مرکزی و ده حوزه نظارت تشکیل شده است. رئیس‌کل گمرک که سمت معاون وزير امور اقتصادى و دارائى را نیز دارد بالاترین مقام را در این سازمان دارد. اداره کل حراست، اداره کل بازرسی و کمیسیون، رسیدگی به حل اختلافات این سازمان، اداره کل هماهنگی امور مناطق، دفتر روابط‌عمومی و بین‌الملل تحت نظارت رئیس‌کل انجام‌وظیفه می‌کنند.

ستاد مرکزی در این سازمان نقش هدایت‌کننده و هماهنگ‌سازی حوزه‌های نظارت و گمرکات را بر عهده دارد و مقررات، دستورالعمل‌ها و مصوبات را برای اجرا، ابلاغ می‌نماید. همچنین اختلافاتی که از طرف گمرکات کشور استعلام شده‌اند را رسیدگی کرده و اعلام نظر نهایی می‌دهد. ستاد مرکزی در گمرک از چهار معاونت و یک حوزه ریاست تشکیل شده است در ادامه با این معاونت‌ها آشنا می‌شویم:

معاونت امور گمرکی که شامل دفاتر امور واردات، امور صادرات و اداره کل تعیین ارزش و تعرفه است.

معاونت حقوقی که شامل اداره کل نظارت بر ترانزیت، اداره کل بازبینی و دفتر حقوقی قضایی است.

معاونت اداری و مالی که شامل اداره کل خدمات و تدارکات، امور اداری، امور مالی و دفاتر ساختمان و طرح‌های عمرانی و تشکیلات و بودجه است.

معاونت طرح و برنامه نیز شامل دفتر برنامه‌ریزی و بهبود سیستم‌های گمرکی، دفتر آمار و خدمات ماشینی، دفتر آموزش و تحقیقات و دفتر پروژه ملی اتوماسیون گمرکی است. گمرک غرب، شهریار، فرودگاه مهرآباد، جنوب، امانات پستی و نمایشگاه زیر نظر این ستاد فعالیت می‌کنند.

قوانین و مقررات گمرک

در تمامی کشورها باتوجه‌به وضعیت اقتصادی و سیاسی که دارند، مجموعه‌ای از قوانین برای واردات و صادرات کالا وضع می‌شود و تجار و بازرگانان موظف‌اند با رعایت این قوانین امور مربوط به تجارت و بازرگانی را انجام دهند.

در ایران نیز مجموعه‌ای از قوانین تحت عنوان «قانون امور گمرکی ایران» توسط مجلس شورای اسلامی برای تجارت وضع شده است.

قانون امور گمرکی ایران شامل 165 ماده و 13 بخش به شرح زیر است:

بخش اول ـ تعاریف، سازمان و کلیات
بخش دوم ـ ارزش گذاری و قواعد مبدأ
بخش سوم ـ تشریفات قبل از اظهار
بخش چهارم ـ نگهداری کالا در اماکن گمرکی
بخش پنجم ـ کالای متروکه، ضبطی (ضبط شده) و واگذاری به گمرک
بخش ششم ـ تشریفات و شرایط عمومی اظهار و ترخیص
بخش هفتم ـ رویه های گمرکی
بخش هشتم ـ تخلفات گمرکی و قاچاق
بخش نهم ـ معافیت ها و ممنوعیت ها
بخش دهم ـ کارگزار گمرکی
بخش دوازدهم ـ مراجع رسیدگی به اختلافات

سایت گمرک

پیشرفت تکنولوژی در سال‌های اخیر بسیاری از امور گمرک ایران را تحت‌تأثیر قرار داده است و تجار و بازرگانان برای انجام بسیاری از فعالیت‌های گمرکی نیازی به مراجعه حضوری به این سازمان ندارند و می‌توانند از طریق سایت این سازمان و سامانه‌های ایجاد شده نظیر سامانه پیگیر، سامانه استعلام پروانه، سامانه ارزش کالا، سامانه جامع امور گمرکی و غیره نسبت به انجام این امور اقدام نمایند.

برای ورود به سایت گمرک و بهره‌مندی از سامانه‌های آن کافی است بدون استفاده از  فیلترشکن در مرورگر خود نشانی irica.ir  را وارد نمایید.

کلام آخر

در این مطلب تلاش کردیم تا شما را با گمرک و تاریخچه آن آشنا کنیم و اطلاعاتی درباره وظایف و اختیارات این سازمان در اختیارتان قرار دهیم. امیدواریم این مطلب برایتان مفید باشد و پاسخگوی سؤالات شما عزیزان در این زمینه باشد. درصورتی‌که سؤالی در این زمینه دارید خوشحال می‌شویم از طریق بخش نظرات با ما در ارتباط باشید.

سوالات متداول