کالای خطرناک چیست و چگونه حمل می شود؟

مبحث کالای خطرناک و روش‌های حمل آن یکی از مهمترین مباحث در صنعت حمل و نقل بین‌المللی است و هر تجار و بازرگانی لازم است با آن آشنا باشد. با توجه به اهمیت کالاهای خطرناک در این مقاله به جزئیات این کالاها پرداخته شده است. 

در صورتی که شناختی از این کالاها و انواع آن‌ها همچنین شرایط حمل و نقل ندارید تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.

کالای خطرناک چیست؟

کالاهای خطرناک در حمل‌ونقل بین‌المللی نیز همانند حمل‌ونقل داخلی به کالاهایی اشاره دارند که به دلیل ویژگی‌های خاص خود می‌توانند در حین حمل‌ونقل بین کشورها خطراتی را ایجاد کنند. این کالاها نیازمند رعایت مقررات و استانداردهای خاصی در زمینه بسته‌بندی، برچسب‌گذاری، اوراق همراه و مدارک مربوطه هستند.

از جهت دیگر، دسته‌بندی کالاهای خطرناک در حمل‌ونقل بین‌المللی بر اساس سازمان ملل متحد (UN) و بر اساس کد بین‌المللی حمل‌ونقل کالاهای خطرناک (UNDG) ثبت شده است. این کد به‌عنوان «کد UN» شناخته می‌شود و به هر کالای خطرناک یک شماره تخصیص می‌دهد که بر اساس خطرات احتمالی آن کالا نحوه بسته‌بندی، نقل‌وانتقال آن و اقدامات ایمنی مرتبط تعیین می‌شود.

لازم به ذکر است، کالاهای خطرناک در حمل‌ونقل بین‌المللی شامل: مواد شیمیایی سمی، مواد رادیواکتیو، مواد منفجره، مواد زائد، مواد آتش‌نشانی، گازهای فشرده، مواد نفتی قابل‌اشتعال و مواد بیولوژیکی خطرناک هستند.

این کالاها باید مطابق با ضوابط و مقررات بین‌المللی مربوطه بسته‌بندی و حمل شوند تا از رخداد حوادث و آسیب به افراد و محیط‌زیست جلوگیری شود. حمل کالای خطرناک مستلزم رعایت نکاتی است و بایستی توسط شرکت‌های حمل‌کننده دارای مجوز انجام شود. به همین خاطر برگه اطلاعات ایمنی (MSDS) برای چنین شرایطی تهیه شده است تا از بروز مشکلات ایمنی جلوگیری کند.

انواع کالاهای خطرناک 

کالاهای خطرناک بر اساس کد UN (کد بین‌المللی حمل و نقل کالاهای خطرناک) به 9 کلاس‌ مختلف تقسیم می‌شوند. کد UN شامل چهار رقم است که هر رقم به معنای خاصی است. در زیر، به انواع کلاس‌ کالاهای خطرناک بر اساس کد UN اشاره می‌کنیم:

کلاس1: مواد منفجره (EXPLOSIVES)

مواد منفجره به مواد جامد و مایعی گفته می‌شود که قادر هستند از طریق واکنش‌های شیمیایی با تولید گاز، دما، سرعت و فشار، به محیط آسیب وارد کنند. پست بین‌المللی، قوانین سخت گیرانه‌ای برای حمل و نقل این دسته از کالاها در نظر گرفته است.

کلاس2: گازها (Gasses)

حمل انواع گاز از قبیل گازهای قابل اشتعال، غیر قابل اشتعال، غیر سمی و سمی یا خورنده

کلاس3: مایعات قابل اشتعال (Flammable liquids)

شامل هر مایع قابل اشتعالی است که نقطه اشتعال بخارهای آن 60 درجه سانتی گراد یا کمتر باشد. 

این مواد، به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1-مایعات آتش زا ( مانند بنزین ) 

2-مایعات قابل احتراق ( مانند گازوئیل )

کلاس4: جامدات اشتعال زا (Flammable solids)

این جامدات، موادی هستند که به راحتی باعث آتش سوزی می‌شوند. کبریت، گوگرد، نیرونفتالین از جمله این مواد هستند. 

کلاس5: اکسید کننده‌ها و پراکسیدهای آلی (Organic oxidants and peroxides)

اکسید کننده‌ها موادی هستند که به راحتی از خود اکسیژن آزاد می‌کنند و کمک به آسان آتش گرفتن سایر مواد می‌کنند. 

پراکسیدهای آلی نیز موادی جامد یا مایع هستند که با شعله خارجی مشتعل به راحتی می‌سوزند. 

کلاس6: مواد سمی و عفونی (Toxic and infectious substances)

برخی از گازها از نظر شیمیایی یا فیزیولوژیک خنثی (بی اثر) هستند و با وجود اینکه غیر سمی هستند مقدار زیاد آنها می‌تواند باعث خفگی شود. بسیاری از گازهای این کلاس در تراکم پایین تاثیر مخرب دارند و ممکن است در مجاورت آتش بسیار سمی شوند. از ویژگی‌های این دسته می‌توان به آتش‌زا بودن، سوزاننده و مسموم‌کننده اشاره کرد.

کلاس7: رادیواکتیو (Radioactive material)

رادیواکتیو، به موادی گفته می‌شود که از خود اشعه‌های آلفا، بتا و گاما تولید می‌نمایند. به دلیل خطرناک بودن این مواد، پست بین‌المللی در تمامی مراحل مربوط به حمل و انبارداری آنها، از برچسب‌های مخصوص استفاده می‌نماید.

کلاس8: مواد خورنده‌ها (Corrosive Material-RCM)

خورنده‌ها در اثر نشت و تماس با سایر مواد باعث صدمه به سایر کالاها و حتی وسایل حمل می‌شوند. این مواد در صورت تماس با بافت‌های زنده از طریق فعل و انفعالات شیمیایی به آنها آسیب می‌رسانند. همچنین، تماس پوستی، بلعیدن یا استنشاق بخار این گونه مواد باعث ایجاد مسمومیت می‌شود. معمولا برخی از آن‌ها قادرند از طریق پوست به داخل بدن نفوذ کنند. از سوی دیگر، در مجاورت آب یا سایر مواد آلی مانند چوب، کاغذ، فیبر تولید گرما می‌کنند.

کلاس9: سایر کالاهای خطرناک (RMD)

شامل مواردی است که در حمل و نقل بین‌المللی خطرناک هستند و در کالاهای ذکر شده در هشت کلاس بالا قرار ندارند. مانند یخ خشک، باتری، دانه‌های پلیمری و غیره است.

کالای خطرناک ممنوعه چیست؟

کالاهای خطرناکی وجود دارند که به دلیل خطرات بسیار بالا یا ریسک‌های بالا ممنوع یا محدود شده‌اند، به خصوص در حمل و نقل بین المللی. این کالاها ممکن است به دلیل خطر احتمالی برای افراد، محیط زیست، اموال و عوامل دیگر، تحت مقررات و محدودیت‌های سخت تری قرار گیرند. ممنوعیت حمل و نقل این کالاها از طریق قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی اعمال می شود.

همچنین، این کالای خطرناک ممنوعه حمل هوایی آنها به طور کلی ممنوع است. مهمات و مواد منفجره از جمله کالاهایی هستند که در دسته کالاهای خطرناک ممنوعه قرار می‌گیرند. در حمل و نقل بین المللی هوایی برای جلوگیری از پذیرش چنین کالاهایی همواره مراقبت‌های خاصی وجود دارد.

حتما بخوانید: لیست کالای ممنوعه 

کالای خطرناک پنهان چیست؟

تعیین اینکه چه کالایی در دسته کالاهای خطرناک قرار می‌گیرد کار آسانی نبوده بنابراین هنگام حمل هوایی بایستی بسیار آگاه بود و در فرایند بررسی کالا دقت بسیاری داشت تا به جز کالای مجاز حمل هوایی هیچ کالای خطرناکی به صورت هوایی حمل نشود. 

در رابطه با کالاهایی که تشخیص خطرناک بودن آنها کاری تخصصی است بهتر است با شرکت‌های حمل و نقل هوایی مشورت نمود. 

قوطی‌های اسپری، لوازم یدکی و قطعات هواپیما، برخی از قطعات خودرو، وسایل گردشگری و سیاحتی، مواد شیمیایی، مایعات سرمازا، تجهیزات معدن، باتری‌های خشک، تجهیزات غواصی، وسایل برقی، تجهیزات رسانه‌ای و فیلمبرداری، غذای منجمد، لوازم آتش بازی، پاک کننده‌های خانگی، وسایل آزمایشگاهی، مایع فندک، لوازم طبی، انواع دارو، انواع رنگ، وسایل عکاسی و … از مثال‌های این مواد هستند.

کالای خطرناک قابل پذیرش برای حمل هوایی 

کالای خطرناک قابل پذیرش برای حمل هوایی به کالایی گفته می‌شود که در صورت رعایت شرایط خاص در مقدارهای محدود و بسته بندی مناسب می‌تواند به صورت هوایی ارسال شود. توجه داشته باشید که امکان حمل این کالاها همراه با چمدان مسافران و خدمه وجود ندارد.

به طور کلی مقادیر مستثنی شده کالای خطرناک، مواد رادیواکتیو خاص در بسته بندی مستثنی شده و اموال و وسایل شرکت حمل‌کننده بار از جمله کالاهای مستثنی شده در حمل کالاهای خطرناک می‌باشند. 

حتما بخوانید: گواهی بازرسی کالا چیست؟

حمل هوایی کالای خطرناک 

در پست بین‌ المللی از نظر حمل و نقل کالای خطرناک حمل هوایی بیشترین محدودیت را دارا است. بدین سبب شرکت‌های فعال در حوزه پست بین‌المللی هوایی نیاز به در اختیار داشتن دانش و آگاهی کامل نسبت به تمامی جوانب این مقوله دارند. لازم به ذکر است حمل هوایی کالاهای خطرناک با رعایت قوانین و مقررات امنیتی و حمل و نقل بین‌المللی صورت می‌گیرد. برای حمل کالای خطرناک به وسیله هواپیما نیاز به رعایت استانداردها و دستورالعمل‌های خاصی وجود دارد. در زیر، مواردی که باید در نظر گرفته شوند برای حمل هوایی کالای خطرناک اشاره شده است:

تعیین صحت بسته‌بندی: کالای خطرناک باید به طور صحیح بسته‌بندی شده و از هر گونه نشت یا خروج مواد خطرناک جلوگیری شود. بسته‌بندی باید با استانداردهای بین‌المللی مربوطه (مانند استانداردهای IATA) سازگاری داشته باشد.

برچسب‌گذاری مناسب: بر روی بسته‌بندی برچسب‌های خاصی باید قرار گیرد که حاوی اطلاعات مربوط به خطرات و ویژگی‌های کالای خطرناک باشد. این برچسب‌ها باید با دقت قابل خواندن باشند و اطلاعات لازم را درباره نوع و خطرات کالا ارائه دهند.

ثبت‌نام و مجوزها: شرکت‌های حمل و نقل هوایی باید قبل از حمل کالای خطرناک، ثبت‌نام و مجوزهای مربوطه را از مقامات مربوطه دریافت کنند. این مجوزها شامل مواردی مانند مجوزهای امنیتی و مجوزهای حمل و نقل خاص می‌شوند.

آموزش و آگاهی کارکنان: کارکنان مرتبط با حمل و نقل کالای خطرناک باید آموزش‌های خاصی دریافت کنند تا بتوانند به درستی با کالاهای خطرناک برخورد کنند و در صورت بروز حوادث و ضرورت اقدامات امنیتی را به درستی انجام دهند.

رعایت قوانین محلی و بین‌المللی: قوانین و مقررات حمل و نقل کالای خطرناک در هر کشور و منطقه ممکن است متفاوت باشد. بنابراین، لازم است قوانین محلی و بین‌المللی را بررسی کنید و از رعایت آنها اطمینان حاصل کنید.

بسته بندی کالای خطرناک به چه صورت باید باشد؟

حمل مواد خطرناک و بسته بندی آنها از موضوعاتی است که از اهمیت بالایی برخوردار است. مراجع قانون گذار معتبر بین‌المللی در خصوص چگونگی بسته بندی و حمل و نقل آن قواعد و مقرراتی را تدوین و ارائه نموده‌اند. بسته بندی کالاهای خطرناک با توجه به نوع کالا و میزان خطرناک بودن آن متفاوت است. به عبارتی با توجه به میزان خطرناک بودن کالا نوع بسته بندی تغییر می‌کند و متناسب با نوع کالا دوباره بسته بندی می‌شود. 

از این جهت بسته بندی کالاهای خطرناک در یکی از سه گروه یک، دو و سه ( I، II، III) قرار می‌گیرند. 

گروه بسته بندی (I) مخصوص کالاهای به شدت خطرناک است. در صورتی که کالا جز گروه با خطر متوسط باشد بسته بندی بایستی بر اساس گروه (II) باشد و گروه بسته بندی (III) نیز مخصوص مواردی با خطر کم است.

توجه داشته باشید در صورتی که برای یک ماده بیش از یک گروه بسته بندی بیان شده باشد بسته بندی بر اساس خطرناک‌ترین گروه صورت می‌گیرد. از سوی دیگر، در بسته‌های UN حرفی که بعد از شماره بسته بندی می‌آید اشاره به گروه بسته بندی کالا دارد و با توجه به میزان خطرناک بودن کالاها یکی از سه حروف (X، Y، Z) قرار می‌گیرد. 

در صورتی که ظروف مورد استفاده برای مواد مربوط به گروه بسته بندی I،II،III باشد حروف X در صورتی که مربوط به گروه بسته بندی II،III باشد حرف Y و در صورتی ظروف مورد استفاده برای مواد مربوط به گروه بسته بندی III باشد حرف Z قرار می‌گیرد.

نکات مهمی که در حمل هوایی کالای خطرناک باید مورد توجه قرار گیرد:

در این قسمت به نکاتی برای حمل کالای خطرناک در پست بین‌المللی اشاره کرده‌ایم:

• استفاده از ظرف مناسب و مطابق با استاندارد بین‌المللی (UN)
• رعایت کامل محدودیت مقدار در هر بسته
• رعایت دستور العمل‌های بسته بندی
• استفاده از مواد نشت گیر و جاذب
• علامت گذاری و برچسب گذاری سطوح خارجی بسته ها
• تهیه کردن اسناد و مدارک مورد نیاز
• جداسازی کالاهای خطرناک ناسازگار

کلام آخر 

در این مطلب به بررسی کالای خطرناک در حمل و نقل بین‌المللی پرداختیم و شما را با انواع کالاهای خطرناک و شرایط و نحوه حمل آنها آشنا کردیم. امروزه به دلیل پیچیدگی‌های قوانین حمل و نقل بین‌المللی، تجارت امری تخصصی شده و به دانش و مهارت بالایی نیاز دارد.

شرکت پست بین‌المللی پی اس پی یک راه قابل اطمینان، سریع و مقرون به صرفه برای ارسال انواع کالا به خارج از کشور و دریافت بار از اقصی نقاط دنیا است که با داشتن نمایندگی در کشورهای چین، امارات، ترکیه و سوریه مراحل حمل و نقل بین‌المللی را برای مشتریان ساده‌تر، سریع‌تر و مطمئن‌تر نموده است. نظرات و پیشنهادات خود را درباره کالاهای ممنوعه برای ما و کاربران پی اس پی بنویسید.

سوالات متداول